Duman dedektörü, yanma sırasında oluşan belli bir yoğunluktaki dumanı algılayıp, durumu kontrol paneline ileten cihazlardır.
Yanma olayında genellikle ısı ve ışığın oluşturduğu kimyasal bir reaksiyon söz konusudur. İnsan duyuları sebebiyle en iyi yangın algılayıcıdır. İnsanların olmadığı mekan, zaman ve durumlarda yangın algılama işini yangın dedektörleri yapmaktadır.
Duman dedektörü, yangın alarm sistemleri içerisinde en önemli unsurdur. Yangın dedektörleri, yangını algıladıktan sonra durumu kontrol paneline iletir. Gelen bilgi yangın kontrol paneli tarafından işlenerek yangın ihbar cihazları aracılığı ile insanlar uyarılır.
Yangın algılama sistemlerinde kullanılacak olan yangın dedektörlerinin türü ve yapısı; kurulumun yapılacağı yere göre farklı özellikler göstermektedir. Yandığı zaman duman açığa çıkartan maddelerin olduğu bölümlerde duman dedektörleri kullanılmaktadır.
Duman Dedektörü Nedir?
Duman dedektörü, yanma sırasında oluşan belli bir yoğunluktaki dumanı algılayıp, durumu kontrol paneline ileten cihazlardır. Duman dedektörleri çalışma prensibine göre; iyonizasyon ve foto elektrik duman dedektörü olarak ikiye ayrılmaktadır.
İyonizasyon Duman Dedektörü
İyonizasyon duman dedektörleri bünyelerinde radyoaktif madde bulundurmaktadır. İyonizasyon duman dedektörleri içerisinde bu radyoaktif madde için özel bir bölme vardır. Bu bölme içerisindeki hava, radyoaktif maddenin ışıması ile iyonize olmaktadır. Alfa ve beta radyasyon bulunan bu bölmede pozitif ve negatif iyonlar bulunmaktadır. İyonizasyon duman dedektörlerinde radyasyon kaynağı olarak genellikle Amerikanyum 241 kullanılmaktadır. Bu elementin yarılama ömrü çok uzundur (100 – 200 yıl) ve yok olması söz konusu değildir.
Bu dedektörlerin çalışma haznesinde elektrotlar örülmektedir. İyonize olan hava içerisindeki oksijen ve nitrojen iyonları bölme içerisindeki ortamı iletken hale getirir. Bundan dolayı elektrotlar arasında mikron seviyesinde bir akım oluşur. Normal hava akımı, yanma sırasında ortaya çıkan duman partikülleri tarafından bozulur. Böylece havanın iletkenliği azalmış olur. İletkenlik belli bir seviyenin altına indiği anda da duman dedektörü aktifleşir ve bağlı olduğu yangın paneline bilgi verir.
Yangın algılama konusunda iyonizasyon duman dedektörleri, dumanı henüz oluştuğu evrede, gözle görülemeyecek kadar küçük parçacıklar halindeyken algılamaları sebebiyle, klasik yanma olayını en hızlı algılayan ve bildiren dedektörlerdir.
Yanma olayını hızlı algılamasının dışında bu tip dedektörlerin duyarlılıkları fazla olduğu için hatalı alarm durumları da görülmektedir. Bu gibi hatalı alarm durumlarını engelleyebilmek için düzenli bakım ve ayar yapılması gerekmektedir.
Foto Elektrik Duman Dedektörü
Foto elektrik duman dedektörleri ışığın duman tarafından dağıtılması veya absorbe edilmesi prensibine göre çalışırlar.
Yangın alarm sistemlerinde kullanılan foto elektrik duman dedektörünün içerisinde bir ışık kaynağı ve ışığa duyarlı, ışığı algılayabilen bir parça (foto diyot, fotosel, foto rezistans vb.) bulunmaktadır. Işığı algılayabilen bu parça üzerlerine düşen ışığın şiddetiyle orantılı olarak üzerinde dolaşan elektriğin gerilimini veya direncini değiştirirler.
Işığın duman tarafından absorbe edilmesi prensibine göre çalışan foto elektrik duman dedektörlerinde, normal zamanda ışık algılayıcı parça üzerinde sürekli olarak ışık bulunmaktadır. Yanma sonucu oluşan duman partikülleri dedektör içerisinden geçerken ışığın şiddetini azaltarak algılayıcı parçanın elektriksel değerini değiştirmektedir. Bu elektriksel değişim sistemin aktif hale gelmesini sağlar.
Beam Dedektör (Doğrusal Duman Dedektörü)
Doğrusal duman dedektörü (Beam Dedektör) olarak adlandırılan ve yine ışığın absorbe edilmesi prensibine göre çalışan bir dedektör tipi daha vardır. Verici ve alıcı kısımları ayrı parçalar halinde üretilmiştir. Kontrol edilecek olan ortamlarda birbirlerine karşılıklı gelecek şekilde monte edilir. Alıcı ve verici arasında sürekli olarak bir ışık mevcuttur. Bu sürekli ışığın duman ya da başka bir şey tarafından kesilmesi alarm olarak algılanmaktadır. Genellikle noktasal türde dedektörler ile algılama yapmanın zor olduğu fabrika, depo vb. gibi yüksek ve büyük yerlerde kullanılırlar. Korunması düşünülen alanda çalışma düzleminin yukarısına monte edilirler.
Işığın dağılması prensibine göre çalışan foto elektrik duman dedektörlerinin üzerinde normal çalışma döneminde ışık algılayıcı parça üzerinde ışık bulunmamaktadır. Işık kaynağından çıkan ışık ışınları duman partikülleri ile çarpışarak yön değiştirirler. Yön değiştiren ışık, ışık algılayıcı bölüme geldiğinde sistem aktif hale gelmektedir.
Bu tip dedektörler duman partiküllerinin büyüklüğüne bağlı olarak devreye girdiği için kaba dumanlı yangınların beklendiği ortamlarda kullanılırlar. Ancak çoğu ortamda hem kaba duman hem de ince duman partikülleri oluşturabilecek maddeler bir arada bulunduğundan dolayı, iyonizasyon duman dedektörlerinin kullanılabileceği çoğu yerde kullanılabilirler. Foto elektrik duman dedektörlerinin hatalı alarm verme oranı iyonizasyon duman dedektörlerine göre daha azdır. Bu nedenle foto elektrik duman dedektörlerinin bakımı daha kolay ve maliyeti daha azdır.